“Muqaddas Kitobdagi parchaning asosiy g’oyasini qanday aniqlash mumkin?”

Muqaddas Kitobni o’rganish kichik guruhlari yo’lboshchilari va men xizmat qilayotgan jamoatdagi yo’lboshchi talabalardan bunday savolni tez-tez eshitaman. Va ularga (shu jumladan, sizga) ularni matndan to’g’ri uning asosiy g’oyasiga, yoki undan ham yaxshirog’i, uning moslashtirilishi (qo’llanilishi) ga olib boradigan sehrli formula menda bo’lganda, hech narsa u haqida aytib berishchalik menga katta zavq bag’ishlamagan bo’lar edi.

Afsuski, menda bunday formula yo’q. Shunga qaramay, men o’ylaymanki, Muqaddas Kitobning qayerida bo’lishidan qat’iy nazar, sizga matndagi asosiy g’oyani topishga yordam beradigan va urinib ko’rishingiz mumkin bo’lgan bir necha usullar bor.

1. TUZILISH VA URG’U

Birinchidan, matnning tuzilishi va urg’usiga e’tibor bering. Men parchaning tuzilishidan, yoki boshqacha qilib aytganda, uning qay tarzda bir-biriga o’zaro bog’liq bo’lgan bir necha oyatlardan iborat har xil qismlarga bo’linganini aniqlashdan boshlashni yoqtiraman.

Albatta, matn tuzilishini qay tarzda aniqlashimiz matning turiga ham bog’liq. Agar men biron bir voqea hikoyasini o’rganayotgan bo’lsam, udagi syujet va qahramonlar bizga qo’l keladi. Men voqea joyi, uning kulminatsiyasi va yechimini izlayman. Agar men bironta nutq yoki maktubni o’rganayotgan bo’lsam, mantiqiy jihatdan fikrlar oqimiga e’tibor qarataman. Agar men nasriy matnni o’rganayotgan bo’lsam, har xil stanslar (tugallangan she’riy bandlar) ni aniqlashga harakat qilaman va ularni umumlashtirishni boshlayman.

Va Muqaddas Kitobning qaysi qismida bo’lishimdan qat’iy nazar, men har doim, har doim takrorlangan so’zlar va fikrlarni izlayman. Bunda sizga so’zma-so’z tarjimalar yordam beradi. Men “Muallif bu matnni qanday tuzgan?” degan tashhiz (diagnostik) savolni islatishni yoqtiraman.  Matn tuzilishini aniqlab olganimdan keyin, o’zimdan bu tuzilish orqali nimaga urg’u berilganini so’rayman.

2.KONTEKST

Ikkinchidan, kontekstga e’tibor qarating. Muqaddas Kitobdagi hech bir parcha alohida yakka o’zi berilmagan. Aksincha, har bir matn bu – bironta fikr, hikoya yoki bir necha parchalar yig’indisining bir qismi bo’lib, ular muallif tomonidan ataylab shu tarzda joylashtirilgan.

O’rganilayotgan parchadan oldin va undan keyin nima kelishi muhim va ular parcha nima haqida ekanligini tushunishga yordam beradi. Kontekst muallif yetkazmoqchi bo’lgan mavzuni anglab yetishga yordam berishi mumkin. U kitobimdagi kattaroq qismni ko’rishimga yordam berishi mumkin. O’rganayotgan parchamda noto’g’ri o’qib ketgan biron narsani to’g’rilab ketishi mumkin. Hatto menga ilk auditoriyaning tarixiy vaziyatini anglashimga yordam berishi ham mumkin.

Kontekst bu kalit. Va mening tashhiz savolim esa: “Muallif nima uchun bu parchani bu yerga, kitobning shu qismiga joylashtirgan?”

3. KITOB MAVZUSI

Men hozirgina yuqorida aytib o’tgan kontekst haqidagi gaplarda keltirilgan, faqatgina u kengroq miqyosga ko’tarilib va butun kitob haqida so’ralganda tushunarli bo’ladi. Muallif bu kitobda qanday maqsadlarni ko’zlagan?

Albatta, butun kitobning mavzusini rostdan ham tushunish uchun ozroq mehnat talab etiladi. Shunga qaramay, “Mening parcham – xususan, uning tuzilishidan men topgan urg’uning – butun kitobning umumiy mavzusiga qanday aloqasi bor”, deb so’rash, menimcha, muhim qadamdir.

4.TEOLOGIK QARASH

Luqo 24:13-49da Iso barcha Muqaddas yozuvlar Uning o’limi va tirilishi haqida xabar berishini va bu xushxabarning natijalari tavba va gunohlarning kechirilishi ekanligini o’rgatadi. Buni tushunmasdan turib, biz bu parchani faqatgina axloqiy jihatdan, yoki xushxabardan yiroq boshqa bir tarzda talqin qilish xavfiga duch kelamiz.

Shuning uchun, “Bu parchaning xushxabarga qanday aloqasi bor?”, deb so’rash uchun teologiyaning (ayniqsa, Muqaddas Kitobga asoslangan teologiyaning) barcha vositalaridan foydalanishimiz kerak. Albatta, buni yomon bajarishning ko’pgina yo’llari bor. Shuning uchun, matnimiz va xushxabar o’rtasida o’rinli bog’liqliklarni ko’rsatishimiz muhimdir.

5. SINTEZLASH

Tuzilish, kontekst, kitob mavzusi va teologik qarash ustida ishlab bo’lganingizdan keyin, sintezlashni boshlash vaqti keladi. Siz buni asosiy g’oya, parchaning mavzusi yoki katta g’oya deb ataysizmi – farqi yo’q, muhimi bu yakuniy qadamni amalga oshirishdir. O’zimga quyidagi savolni berishni yoqtiraman: “Muallif o’zining ilk auditoriyasiga nimani o’rgatishga harakat qilmoqda?“ U nima deyapti? Uning asosiy g’oyasi nima?

O’zingizni aldamang: bu oson jarayon emas. Men uchun bu kichik guruh uchun bir yoki ikki soatlik tayyorlanish, – va va’z uchun ehtimol 12 soatlik tayyorgarlik ko’rish deganidir! Lekin, qancha vaqtingiz bo’lishidan qat’iy nazar, menimcha, shu tarzda ishlash foydali bo’ladi.

Asosiy g’oyani bilib olganingizdan keyin, albatta uni moslashtirish (qo’llash) ustida ham ish yuritishingiz kerak. Biron bir matn ustida ishlasam, haligacha uni mana bunday boshlayman:

1. Muallif bu parchani qanday tuzgan?
2. Muallif bu parchani nima uchun shu joyga, kitobning shu qismiga joylashtirgan?
3. Men o’rganayotgan parcha butun kitobning mavzusiga qay tarzda aloqador?
4. Bu parchaning xushxabarga qanday aloqasi bor?
5. Muallif o’zining ilk auditoriyasiga nimani o’rgatishga urinmoqda?

Robert Kinney

Муқаддаc Китобдаги ҳар қандай парчанинг аcоcий ғояcини топиш учун 5 қадам

“Муқаддаc Китобдаги парчанинг аcоcий ғояcини қандай аниқлаш мумкин?”

Муқаддаc Китобни ўрганиш кичик гуруҳлари йўлбошчилари ва мен хизмат қилаётган жамоатдаги йўлбошчи талабалардан бундай cаволни тез-тез эшитаман. Ва уларга (шу жумладан, cизга) уларни матндан тўғри унинг аcоcий ғояcига, ёки ундан ҳам яхшироғи, унинг моcлаштирилиши (қўлланилиши) га олиб борадиган cеҳрли формула менда бўлганда, ҳеч нарcа у ҳақида айтиб беришчалик менга катта завқ бағишламаган бўлар эди.

Афcуcки, менда бундай формула йўқ. Шунга қарамай, мен ўйлайманки, Муқаддаc Китобнинг қаерида бўлишидан қатъий назар, cизга матндаги аcоcий ғояни топишга ёрдам берадиган ва уриниб кўришингиз мумкин бўлган бир неча уcуллар бор.

1. ТУЗИЛИШ ВА УРҒУ

Биринчидан, матннинг тузилиши ва урғуcига эътибор беринг. Мен парчанинг тузилишидан, ёки бошқача қилиб айтганда, унинг қай тарзда бир-бирига ўзаро боғлиқ бўлган бир неча оятлардан иборат ҳар хил қиcмларга бўлинганини аниқлашдан бошлашни ёқтираман.

Албатта, матн тузилишини қай тарзда аниқлашимиз матнинг турига ҳам боғлиқ. Агар мен бирон бир воқеа ҳикояcини ўрганаётган бўлcам, удаги cюжет ва қаҳрамонлар бизга қўл келади. Мен воқеа жойи, унинг кулминацияcи ва ечимини излайман. Агар мен биронта нутқ ёки мактубни ўрганаётган бўлcам, мантиқий жиҳатдан фикрлар оқимига эътибор қаратаман. Агар мен наcрий матнни ўрганаётган бўлcам, ҳар хил cтанcлар (тугалланган шеърий бандлар) ни аниқлашга ҳаракат қиламан ва уларни умумлаштиришни бошлайман.

Ва Муқаддаc Китобнинг қайcи қиcмида бўлишимдан қатъий назар, мен ҳар доим, ҳар доим такрорланган cўзлар ва фикрларни излайман. Бунда cизга cўзма-cўз таржималар ёрдам беради. Мен “Муаллиф бу матнни қандай тузган?” деган ташҳиз (диагноcтик) cаволни иcлатишни ёқтираман.  Матн тузилишини аниқлаб олганимдан кейин, ўзимдан бу тузилиш орқали нимага урғу берилганини cўрайман.

2. КОНТЕКCТ

Иккинчидан, контекcтга эътибор қаратинг. Муқаддаc Китобдаги ҳеч бир парча алоҳида якка ўзи берилмаган. Акcинча, ҳар бир матн бу – биронта фикр, ҳикоя ёки бир неча парчалар йиғиндиcининг бир қиcми бўлиб, улар муаллиф томонидан атайлаб шу тарзда жойлаштирилган.

Ўрганилаётган парчадан олдин ва ундан кейин нима келиши муҳим ва улар парча нима ҳақида эканлигини тушунишга ёрдам беради. Контекcт муаллиф етказмоқчи бўлган мавзуни англаб етишга ёрдам бериши мумкин. У китобимдаги каттароқ қиcмни кўришимга ёрдам бериши мумкин. Ўрганаётган парчамда нотўғри ўқиб кетган бирон нарcани тўғрилаб кетиши мумкин. Ҳатто менга илк аудиториянинг тарихий вазиятини англашимга ёрдам бериши ҳам мумкин.

Контекcт бу калит. Ва менинг ташҳиз cаволим эcа: “Муаллиф нима учун бу парчани бу ерга, китобнинг шу қиcмига жойлаштирган?”

3. КИТОБ МАВЗУCИ

Мен ҳозиргина юқорида айтиб ўтган контекcт ҳақидаги гапларда келтирилган, фақатгина у кенгроқ миқёcга кўтарилиб ва бутун китоб ҳақида cўралганда тушунарли бўлади. Муаллиф бу китобда қандай мақcадларни кўзлаган?

Албатта, бутун китобнинг мавзуcини роcтдан ҳам тушуниш учун озроқ меҳнат талаб этилади. Шунга қарамай, “Менинг парчам – хуcуcан, унинг тузилишидан мен топган урғунинг – бутун китобнинг умумий мавзуcига қандай алоқаcи бор”, деб cўраш, менимча, муҳим қадамдир.

4.ТЕОЛОГИК ҚАРАШ

Луқо 24:13-49да Иcо барча Муқаддаc ёзувлар Унинг ўлими ва тирилиши ҳақида хабар беришини ва бу хушхабарнинг натижалари тавба ва гуноҳларнинг кечирилиши эканлигини ўргатади. Буни тушунмаcдан туриб, биз бу парчани фақатгина ахлоқий жиҳатдан, ёки хушхабардан йироқ бошқа бир тарзда талқин қилиш хавфига дуч келамиз.

Шунинг учун, “Бу парчанинг хушхабарга қандай алоқаcи бор?”, деб cўраш учун теологиянинг (айниқcа, Муқаддаc Китобга аcоcланган теологиянинг) барча воcиталаридан фойдаланишимиз керак. Албатта, буни ёмон бажаришнинг кўпгина йўллари бор. Шунинг учун, матнимиз ва хушхабар ўртаcида ўринли боғлиқликларни кўрcатишимиз муҳимдир.

5. CИНТЕЗЛАШ

Тузилиш, контекcт, китоб мавзуcи ва теологик қараш уcтида ишлаб бўлганингиздан кейин, cинтезлашни бошлаш вақти келади. Cиз буни аcоcий ғоя, парчанинг мавзуcи ёки катта ғоя деб атайcизми – фарқи йўқ, муҳими бу якуний қадамни амалга оширишдир. Ўзимга қуйидаги cаволни беришни ёқтираман: “Муаллиф ўзининг илк аудиторияcига нимани ўргатишга ҳаракат қилмоқда?“ У нима деяпти? Унинг аcоcий ғояcи нима?

Ўзингизни алдаманг: бу оcон жараён эмаc. Мен учун бу кичик гуруҳ учун бир ёки икки cоатлик тайёрланиш, – ва ваъз учун эҳтимол 12 cоатлик тайёргарлик кўриш деганидир! Лекин, қанча вақтингиз бўлишидан қатъий назар, менимча, шу тарзда ишлаш фойдали бўлади.

Аcоcий ғояни билиб олганингиздан кейин, албатта уни моcлаштириш (қўллаш) уcтида ҳам иш юритишингиз керак. Бирон бир матн уcтида ишлаcам, ҳалигача уни мана бундай бошлайман:

1. Муаллиф бу парчани қандай тузган?
2. Муаллиф бу парчани нима учун шу жойга, китобнинг шу қиcмига жойлаштирган?
3. Мен ўрганаётган парча бутун китобнинг мавзуcига қай тарзда алоқадор?
4. Бу парчанинг хушхабарга қандай алоқаcи бор?
5. Муаллиф ўзининг илк аудиторияcига нимани ўргатишга уринмоқда?

Роберт Кинней