Ekspozitsional va’z nima? Agar va’zning mazmuni va maqsadi Muqaddas Kitob ma’lum bir parchasining mazmuni va maqsadi tomonidan boshqarilsa, bu ekspozitsion va’zdir. Va’zxon Kalomdagi parcha nima desa, shuni aytadi va Xudo O‘zining Kalomidagi tanlangan parcha orqali nimani amalga oshirishni ko‘zlagan bo‘lsa, u o‘zining va’zi tinglovchilariga xuddi o‘shani amalga oshirishini xohlaydi.

Va’zxon, tasavvur qil sen va’z aytayotganingda Xudo sening jamoatingda o‘tiribdi. Uning yuzidagi ifoda qanday bo‘lgan bo‘lar edi? U “Bu umuman Men bu parcha orqali aytmoqchi bo‘lgan narsaga emas” deydimi, yoki “Ha, bu Men nazarda tutgan narsaning xuddi o‘zginasi” deydimi?

Ekspozitsional va’z uchun Kalomiy asos osmonga ko‘tarilgan Masihning jamoatga ta’lim beruvchi-cho‘ponlar orqali bergan in’omi (Efes 4:11) va ta’lim beruvchi-cho‘ponlarga tegishli “kalomni va’z qil (targ‘ib qil)” kalomiy buyrug‘i o‘rtasidagi bog‘liqlikdan boshlanadi. Va’z qiluvchilar Muqaddas Kitobni va’z qilishlari kerak.

Va’z qilish hamda Kalomni va’z qilish bir-biriga o‘xshash tushuncha ekanligining  qonuniyligini namoyon etishni boshlash uchun, ehtimol, Havoriylar kitobi eng yaxshi qo‘llanmadir. Havoriylar kitobida, “Xudoning Kalomi” jumlasi havoriylar va’zining tarkibini odatiy tarzda qisqartirib aytish usulidir. Misol uchun, Havoriylar 6:2da, havoriylar shunday deyishadi “biz Xudoning kalomini va’z qilishni bir chetda qoldirib, ozuqa tarqatish bilan ovora bo‘lishimiz to‘g‘ri emas” (Havoriylar 12:24; 13:5, 46; 17:13; 18:11ga ham qarang). Bu jumla yana “Rabbimiz Iso haqidagi xabar” sifatida ham tez-tez uchraydi (8:25; 13:44; 15:35-36; va h.k.) yana “kalom, so‘z” sifatida qisqartirilish holatlari ham kam emas (4:29; 8:4; 11:19). Havoriylar kitobida havoriylar va’zi va “Xudoning kalomi (so‘zi)” jumlasi o‘rtasida aniq va doimiy o‘xshashlik mavjud.”

Havoriylar va’zining mohiyati Xudo bilan Iso Masih orqali yarashish xushxabari bo‘lib, ushbu xabar deyarli har safar Eski Ahd Yozuvlari ekspozitsiyasi vositasida yetkazilgan va tushuntirib berilgan. Shunday qilib, Yangi Ahd paytlarida va’z qilish “Xudoning kalomi”ni va’z qilish bilan bog‘liq va bunday va’zning ajralmas tarkibiy qismi Eski Ahdning ekspozitsiyasi bo‘lgan. Bu o‘z navbatida bizni shunday xulosa sari yetaklaydi: Eski Ahddagi Yozuvlar “kalom” konsepsiyamizdan o‘rin egallashi kerak, bu xulosa Yangi Ahddagi ham bevosita (masalan: 2 Tim 3:16; Rim 3:2), ham bilvosita (masalan: Rim 15:4) ta’kidlar orqali tasdiqlangan.

Shunday qilib, bu “kalom” Eski Ahdda kutilgan va hozir havoriylarning va’zlarida izohlangan Iso haqidagi kalomdir. Bu kalom “aytilgan” (Havoriylar 4:29), “va’z qilingan” (13:5) va “tinglanishi kerak bo‘lgan” (17:11) “Xudoning kalomi” singari kalomdir. Bu bir xil o‘xshatish Pavlusning maktublari bo‘ylab amalga oshirilgan. Hech shubhasiz u o‘zi e’lon qilayotgan xabarni “Xudoning kalomi” (2 Kor 2:17; 4:2; 1 Sal 2:13) yoki shunchaki “ kalom” (Gal 6:6) deb ataydi.

Hatto Pavlus Timo‘tiyga “kalomni va’z qil” deya ko‘rsatmalar berayotgan kontekstda ham va’z qilish hamda Xudoning kalomini va’z qilish jumlalari o‘rtasidagi tenglikning tasdig‘ini ko‘rish mumkin. Timo‘tiy Pavlus “kalom” deb nimani nazarda tutganini o‘sha zahotiyoq bilgan. Timo‘tiyning biografiyasi shuni ko‘rsatadiki, bu “muqaddas yozuvlar” havoriylarning xabarlarini o‘z ichiga olgan – “Sen esa, o‘zing olgan va qattiq ishongan ta’limotingga sodiq qol. Chunki bu ta’limotni senga o‘rgatgan ustozlarning ibratomuz hayotini o‘zing ko‘rgansan” (2 Tim 3:10-17).

Biz bularning baridan chiqarib olishimiz kerak bo‘lgan xulosa shundan iboratki, biz va’z qilishimiz kerak bo‘lgan “kalom” Eski Ahddagi Yozuvlarni va Masihga doir havoriylarning ta’limotlari yani Yangi Ahdni o‘z ichiga olgan haqiqatning tanasidir. Shuning uchun, “kalom”ni Muqaddas Kitob deb bilish to‘g‘ridir. Bu “ta’lim beruvchi-cho‘ponlar” sifatida tayinlanganlar ta’lim berishi  kerak  bo‘lgan kalomdir. Bizning vazifamiz Xudo gapirgan, Muqaddas Kitobda saqlagan va bizga ishonib topshirgan “kalom”ni e’lon qilishdir. Xudo xalqining ruhiy hayoti ushbu “Kalom”ga bog‘liqdir (Qonunlar 8:3). Mana shuning uchun, yosh cho‘ponga shunday ko‘rsatmalar berilmoqda: “Muqaddas Bitiklarni ovoz chiqarib o‘qishga, nasihat va ta’lim berishga vaqtingni bag‘ishla” (1 Tim 4:13). Agar ushbu ko‘rsatma bugungi kunda bizga qandaydir tanbeh bersa (u rostdan ham tanbeh bermoqda) unda bizning va’zlarimiz manbasi  Muqaddas Kitobimiz bilan butunlay (bir xil) mos kelishi lozim.

Bu qanday ko‘rinishga ega bo‘ladi? Va’z tayyorlash paytimizda, Xudo Kalomining aniq bir parchalarini olib, “haqiqat so‘zini to‘g‘ri yetkazish” uchun ularni diqqat bilan o‘rganib chiqishga o‘xshaydi. Minbarda u Naximiyo 8:8da ko‘rishimiz mumkin bo‘lgan manzaraga o‘xshaydi: «Ular Xudoning Tavrot kitobidan o‘qib, o‘qiganlarini tarjima qilib berardilar, Tavrotning mazmunini tushuntirardilar, shuning uchun xalq o‘qilganlarni tushundi.» Xudo O‘zining buyuk maqsadlaridan biri – O‘z xalqini yig‘ish va ko‘tarish uchun bunday va’z aytishlardan foydalanishni u ham niyat qilgan, ham va’da bergan.

Mayk Bullmor

Экспозиционал ваъз учун Каломий асос

Экспозиционал ваъз нима? Агар ваъзнинг мазмуни ва мақсади Муқаддас Китоб маълум бир парчасининг мазмуни ва мақсади томонидан бошқарилса, бу экспозицион ваъздир. Ваъзхон Каломдаги парча нима деса, шуни айтади ва Худо Ўзининг Каломидаги танланган парча орқали нимани амалга оширишни кўзлаган бўлса, у ўзининг ваъзи тингловчиларига худди ўшани амалга оширишини хоҳлайди.

Ваъзхон, тасаввур қил сен ваъз айтаётганингда Худо сенинг жамоатингда ўтирибди. Унинг юзидаги ифода қандай бўлган бўлар эди? У “Бу умуман Мен бу парча орқали айтмоқчи бўлган нарсага эмас” дейдими, ёки “Ҳа, бу Мен назарда тутган нарсанинг худди ўзгинаси” дейдими?

Экспозиционал ваъз учун Каломий асос осмонга кўтарилган Масиҳнинг жамоатга таълим берувчи-чўпонлар орқали берган инъоми (Эфес 4:11) ва таълим берувчи-чўпонларга тегишли “каломни ваъз қил (тарғиб қил)” каломий буйруғи ўртасидаги боғлиқликдан бошланади. Ваъз қилувчилар Муқаддас Китобни ваъз қилишлари керак.

Ваъз қилиш ҳамда Каломни ваъз қилиш бир-бирига ўхшаш тушунча эканлигининг қонунийлигини намоён этишни бошлаш учун, эҳтимол, Ҳаворийлар китоби энг яхши қўлланмадир. Ҳаворийлар китобида, “Худонинг Каломи” жумласи ҳаворийлар ваъзининг таркибини одатий тарзда қисқартириб айтиш усулидир. Мисол учун, Ҳаворийлар 6:2да, ҳаворийлар шундай дейишади “биз Худонинг каломини ваъз қилишни бир четда қолдириб, озуқа тарқатиш билан овора бўлишимиз тўғри эмас” (Ҳаворийлар 12:24; 13:5, 46; 17:13; 18:11га ҳам қаранг). Бу жумла яна “Раббимиз Исо ҳақидаги хабар” сифатида ҳам тез-тез учрайди (8:25; 13:44; 15:35-36; ва ҳ.к.) яна “калом, сўз” сифатида қисқартирилиш ҳолатлари ҳам кам эмас (4:29; 8:4; 11:19). Ҳаворийлар китобида ҳаворийлар ваъзи ва “Худонинг каломи (сўзи)” жумласи ўртасида аниқ ва доимий ўхшашлик мавжуд.”

Ҳаворийлар ваъзининг моҳияти Худо билан Исо Масиҳ орқали ярашиш хушхабари бўлиб, ушбу хабар деярли ҳар сафар Эски Аҳд Ёзувлари экспозицияси воситасида етказилган ва тушунтириб берилган. Шундай қилиб, Янги Аҳд пайтларида ваъз қилиш “Худонинг каломи”ни ваъз қилиш билан боғлиқ ва бундай ваъзнинг ажралмас таркибий қисми Эски Аҳднинг экспозицияси бўлган. Бу ўз навбатида бизни шундай хулоса сари етаклайди: Эски Аҳддаги Ёзувлар “калом” концепциямиздан ўрин эгаллаши керак, бу хулоса Янги Аҳддаги ҳам бевосита (масалан: 2 Тим 3:16; Рим 3:2), ҳам билвосита (масалан: Рим 15:4) таъкидлар орқали тасдиқланган.

Шундай қилиб, бу “калом” Эски Аҳдда кутилган ва ҳозир ҳаворийларнинг ваъзларида изоҳланган Исо ҳақидаги каломдир. Бу калом “айтилган” (Ҳаворийлар 4:29), “ваъз қилинган” (13:5) ва “тингланиши керак бўлган” (17:11) “Худонинг каломи” сингари каломдир. Бу бир хил ўхшатиш Павлуснинг мактублари бўйлаб амалга оширилган. Ҳеч шубҳасиз у ўзи эълон қилаётган хабарни “Худонинг каломи” (2 Кор 2:17; 4:2; 1 Сал 2:13) ёки шунчаки “калом” (Гал 6:6) деб атайди.

Ҳатто Павлус Тимўтийга “каломни ваъз қил” дея кўрсатмалар бераётган контекстда ҳам ваъз қилиш ҳамда Худонинг каломини ваъз қилиш жумлалари ўртасидаги тенгликнинг тасдиғини кўриш мумкин. Тимўтий Павлус “калом” деб нимани назарда тутганини ўша заҳотиёқ билган. Тимўтийнинг биографияси шуни кўрсатадики, бу “муқаддас ёзувлар” ҳаворийларнинг хабарларини ўз ичига олган – “Сен эса, ўзинг олган ва қаттиқ ишонган таълимотингга содиқ қол. Чунки бу таълимотни сенга ўргатган устозларнинг ибратомуз ҳаётини ўзинг кўргансан” (2 Тим 3:10-17).

Биз буларнинг баридан чиқариб олишимиз керак бўлган хулоса шундан иборатки, биз ваъз қилишимиз керак бўлган “калом” Эски Аҳддаги Ёзувларни ва Масиҳга доир ҳаворийларнинг таълимотлари яни Янги Аҳдни ўз ичига олган ҳақиқатнинг танасидир. Шунинг учун, “калом”ни Муқаддас Китоб деб билиш тўғридир. Бу “таълим берувчи-чўпонлар” сифатида тайинланганлар таълим бериши керак бўлган каломдир. Бизнинг вазифамиз Худо гапирган, Муқаддас Китобда сақлаган ва бизга ишониб топширган “калом”ни эълон қилишдир. Худо халқининг руҳий ҳаёти ушбу “Калом”га боғлиқдир (Қонунлар 8:3). Мана шунинг учун, ёш чўпонга шундай кўрсатмалар берилмоқда: “Муқаддас Битикларни овоз чиқариб ўқишга, насиҳат ва таълим беришга вақтингни бағишла” (1 Тим 4:13). Агар ушбу кўрсатма бугунги кунда бизга қандайдир танбеҳ берса (у ростдан ҳам танбеҳ бермоқда) унда бизнинг ваъзларимиз манбаси Муқаддас Китобимиз билан бутунлай (бир хил) мос келиши лозим.

Бу қандай кўринишга эга бўлади? Ваъз тайёрлаш пайтимизда, Худо Каломининг аниқ бир парчаларини олиб, “ҳақиқат сўзини тўғри етказиш” учун уларни диққат билан ўрганиб чиқишга ўхшайди. Минбарда у Нахимиё 8:8да кўришимиз мумкин бўлган манзарага ўхшайди: «Улар Худонинг Таврот китобидан ўқиб, ўқиганларини таржима қилиб берардилар, Тавротнинг мазмунини тушунтирардилар, шунинг учун халқ ўқилганларни тушунди.» Худо Ўзининг буюк мақсадларидан бири – Ўз халқини йиғиш ва кўтариш учун бундай ваъз айтишлардан фойдаланишни у ҳам ният қилган, ҳам ваъда берган.

Майк Буллмор