Kop odamlarda ekspositsion va’z haqida quyidagicha noto‘g‘ri fikrlar mavjud:

1. Zerikarli egzegetik (talqin qiluvchi) ma’ruza.Ekspozitsion va’z quruq, akademik ma’ruza emas. To’g‘ri, u sinchikovlik bilan qilingan ekzegetikani/talqinni o‘z ichiga olishi kerak, lekin u, odatda, o‘sha ekzegetikaning mayda-chuyda tafsilotlarini taqdim etmasligi kerak. Aksincha, ekspozitsion va’z parchaning mohiyatini uning tinglovchilariga yo‘l-yoriq beradigan, ularni tuzatadigan va ayblarini ko‘rsatadigan tarzda aniq yetkazishi kerak.

1. Muqaddas Kitob ochilgandagi har qanday va’z. Muqaddas Kitobning ochilganligi Kalom matnining mohiyatini aniq yetkazib berilishiga kafolat bermaydi. Va’zxon o‘rnidan turib o‘z fikrlari bilan bo‘lishadi va o‘z g‘oyasini tasdiqlash uchun bir ikkita oyatlardan (bu matnning asl ma’nosi yoki asl ma’nosi emasligidan qat’iy nazar) foydalanadi. Lekin, ekspozitsion va’z va’zxondan matnning mohiyatini fahmlab olishni va o‘sha g‘oyani o‘z tinglovchilariga moslashtirib, va’z qilishni talab etadi. Quyida keltirilgan misolga qarang.
2. O‘zining boshlash nuqtasini Kalomning parchasidan oladigan har qanday va’z. Bunday “tekstual” va’z matn haqida to‘g‘ri narsalarni aytishi mumkin, lekin va’z Kalomdagi matn bilan boshlanishi uning ekspozitsion va’z ekanligini kafolatlamaydi. Kalomdagi matn bilan boshlangan va’z chuqur doktrinal izlanish, harakatga undaydigan da’vat, ilhomlantiruvchi hikoyaga negiz (trampling) yoki ko‘pgina boshqa narsalarga aylanishi mumkin. Lekin, agar va’zda matnning asosiy go‘yasi va’zning asosiy go‘yasi etib tushuntirib berilmasa va hayotga qo‘llanmasa, bu ekspozitsion va’z emas.

Misol: Iso besh mingta odamni to‘ydirishi haqidagi va’z “Xudo sizning ehtiyojlaringizni qondiradi” deb aytish uchun ishlatilishi mumkin. Lekin, bu ekspozitsion va’z bo‘lmaydi, chunki matnning birlamchi (asosiy) g‘oyasi bu emas. Matnning asosiy g‘oyasi Isoning kimligi haqida: “Iso Xudoning O‘z hokimiyati, yaratish va O‘z xalqini ta’minlash hokimiyatiga ega bo‘lgan zotdir.” Matnni Iso O‘z xalqini ta’minlashi haqidagi mavzu uchun ishlatish mumkin, lekin matn, asosan, Iso haqida, Uning kimligi haqidadir. Shuning uchun, bu parcha bo‘yicha tayyorlangan ekspozitsion va’z Isoning kimligi haqidagi savolni o‘zining asosiy g‘oyasiga aylantiradi.

Одамлар экспозицион ваъз ҳақида қандай нотўғри фикр қилишади?

Коп одамларда экспосицион ваъз ҳақида қуйидагича нотўғри фикрлар мавжуд:

1. Зерикарли эгзегетик (талқин қилувчи) маъруза. Экспозицион ваъз қуруқ, академик маъруза эмас. Тўғри, у синчиковлик билан қилинган экзегетикани/талқинни ўз ичига олиши керак, лекин у, одатда, ўша экзегетиканинг майда-чуйда тафсилотларини тақдим этмаслиги керак. Аксинча, экспозицион ваъз парчанинг моҳиятини унинг тингловчиларига йўл-ёриқ берадиган, уларни тузатадиган ва айбларини кўрсатадиган тарзда аниқ етказиши керак.
2. Муқаддас Китоб очилгандаги ҳар қандай ваъз. Муқаддас Китобнинг очилганлиги Калом матнининг моҳиятини аниқ етказиб берилишига кафолат бермайди. Ваъзхон ўрнидан туриб ўз фикрлари билан бўлишади ва ўз ғоясини тасдиқлаш учун бир иккита оятлардан (бу матннинг асл маъноси ёки асл маъноси эмаслигидан қатъий назар) фойдаланади. Лекин, экспозицион ваъз ваъзхондан матннинг моҳиятини фаҳмлаб олишни ва ўша ғояни ўз тингловчиларига мослаштириб, ваъз қилишни талаб этади. Қуйида келтирилган мисолга қаранг.
3. Ўзининг бошлаш нуқтасини Каломнинг парчасидан оладиган ҳар қандай ваъз. Бундай “текстуал” ваъз матн ҳақида тўғри нарсаларни айтиши мумкин, лекин ваъз Каломдаги матн билан бошланиши унинг экспозицион ваъз эканлигини кафолатламайди. Каломдаги матн билан бошланган ваъз чуқур доктринал изланиш, ҳаракатга ундайдиган даъват, илҳомлантирувчи ҳикояга негиз (трамплинг) ёки кўпгина бошқа нарсаларга айланиши мумкин. Лекин, агар ваъзда матннинг асосий гўяси ваъзнинг асосий гўяси этиб тушунтириб берилмаса ва ҳаётга қўлланмаса, бу экспозицион ваъз эмас.

Мисол: Исо беш мингта одамни тўйдириши ҳақидаги ваъз “Худо сизнинг эҳтиёжларингизни қондиради” деб айтиш учун ишлатилиши мумкин. Лекин, бу экспозицион ваъз бўлмайди, чунки матннинг бирламчи (асосий) ғояси бу эмас. Матннинг асосий ғояси Исонинг кимлиги ҳақида: “Исо Худонинг Ўз ҳокимияти, яратиш ва Ўз халқини таъминлаш ҳокимиятига эга бўлган зотдир.” Матнни Исо Ўз халқини таъминлаши ҳақидаги мавзу учун ишлатиш мумкин, лекин матн, асосан, Исо ҳақида, Унинг кимлиги ҳақидадир. Шунинг учун, бу парча бўйича тайёрланган экспозицион ваъз Исонинг кимлиги ҳақидаги саволни ўзининг асосий ғоясига айлантиради.